همشهری آنلاین: ۲۵ تیر ۱۲۸۸ شمسی را روز فتح تهران به دست نیروهای مخالف استبداد محمدعلی شاه می‌دانند. تابلوی معروف «فتح تهران» که در موزه نیاوران نگهداری می‌شود، روایتگر پنج واقعه تاریخی مربوط به فتح تهران است. روایت این ۵ واقعه در این تابلو به شرح ذیل است:
۱. در وسط تابلو، در داخل قاب بیضی، در داخل قاب بیضی، دو تن از رهبران مشروطه را سوار بر اسب در حین ورود به مجلس ملی می‌بینیم که چهارطرف‌شان را سواره‌نظام احاطه کرده‌اند. سواره‌نظام‌ها پرچم‌هایی قرمزرنگ با عبارت «زنده‌باد مجاهدین بختیاری» به دست دارند.
۲. در سمت راست بالای تابلو که نقاش نام «خاکریز خندق» را بر آن گذاشته، صحنه درگیری سواره‌نظام پیاده‌رو در ارتفاعات به تصویر کشیده شده است.
۳. در سمت راست پایین تابلو، تیراندازی دو جناح از سربازان را به سمت گروهی از سربازان دیگر می‌بینیم. این صحنه از مبارزه «جنگ بختیاری‌ها و مجاهدین با سیلاخوری‌ها» نام گرفته است.
۴. در سمت چپ بالای تابلو، صحنه جنگی در نزدیکی پل کرج را می‌بینیم که سواره‌نظامیان در حال تاختن است. این صحنه به «جنگ مجاهدین با قزاق‌ها» اشاره می‌کند.
۵. در سمت چپ پایین تابلو، سربازان در پشت تپه‌ای مخفی شده و موضع گرفته‌اند. در این صحنه شاهد استفاده از توپ‌های چرخداریم. این صحنه به «جنگ بادامک» اشاره دارد.
* این صحنه‌ها از وقایع تاریخی که توسط نقاش با خط خوش نسخ نام‌گذاری شده، در نهایت به فتح تهران منجر می‌شود.
* تابلوی «فتح تهران» مهم‌ترین نقاشی باقیمانده از رویداد مشروطه است که متأسفانه نام نقاش‌اش را نمی‌دانیم. ظاهرا بعد از مشروطه نقاشی شده است، ولی متأسفانه قسمتی که امضای هنرمند بوده مخدوش شده است.
* ساختار و ترکیب‌بندی این تابلو بسیار یادآور ساختار و طبقه‌بندی نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای است، هرچند که از منظر دیگری می‌توان شباهت زیادی با تابلوهای فرنگی در آن دید؛ یعنی در ساختار مشابه نقاشی قهوه‌خانه و نقاشی اروپایی است، اما در دل خودش روایت تصویری دارد و این خیلی جالب است. ما در هر گوشه تابلو بخشی از قصه فتح تهران را می‌بینیم. چند عنصر در تابلو وجود دارد که از نقاشی‌های پیش از خودش متفاوت است. اولی، حضور مردم است. قبلا فقط شاه یا شخصیت‌های مهم در نقاشی نشان داده می‌شدند. این حضور و تکثر در این تابلو خیلی مهم است. مورد دیگر، وجود سردر مجلس به‌عنوان عدالت‌خانه و محلی برای مردم در این تابلو خیلی مهم است که در رأس قرار گرفته، درحالی‌که قبلا همیشه سردر کاخ گلستان یا ارگ سلطنتی و نهاد قدرت در نقاشی‌ها دیده می‌شد. وجود تعداد زیادی از مردم در کنار هم و دو سرداری که در ابعاد و اندازه مردم ترسیم شده‌اند، بدون اینکه مثل گذشته که پرسپکتیو مقامی داریم، اغراقی در اندازه آنها شده باشد، تفاوت‌های آشکاری است که نشان می‌دهد نقاشی «فتح تهران» یک مانیفست و یک بیانیه تازه در تحولات تصویری ایران است. این نقاشی به ما نشان می‌دهد که چقدر در نگرش نقاشان نسبت به نمایش رویدادهای اجتماعی و سیاسی تفاوت و تغییر ایجاد شده و حضور مردم در نقاشی مورد توجه قرار گرفته است.
* از خود واقعه فتح تهران چه باید بدانیم؟ در تیرماه ۱۲۸۸ شمسی، قوای سردار اسعد بختیاری به قم و سپهدار تنکابنی به ینگی امام رسیدند. قوای نظامی سعدالدوله نیز برای مقابله به کرج اعزام شد. سعدالدوله کوشید تا با مذاکره حمله به تهران را منتفی کند اما تلاش او به نتیجه نرسید.
۲۲ تیرماه ۱۲۸۸ شمسی نیروهای سردار اسعد بختیاری و سپهدار تنکابنی در نزدیکی تهران به هم رسیدند و در منطقه بادامک اردو زدند. قزاق‌های دولتی به مقابله با مشروطه‌خواهان پرداختند اما پس از ۲ روز جنگ، مشروطه‌خواهان در ۲۴ تیرماه ۱۲۸۸ پیروز شدند. یک‌روز پس از این پیروزی محمدعلی شاه قاجار و نزدیکان او به سفارت روسیه پناه بردند و سعدالدوله نیز به سفارت انگلستان رفت.
آنطور که در گزارش فتح تهران آمده است مجلس عالی که اعضای آن نزدیک به ۳۰ تن از معتمدان سردار اسعد و سپهدار تنکابنی بودند، در نامه‌ای خلع محمدعلی شاه از سلطنت را اعلام کردند و احمدشاه قاجار را بر تخت نشاندند.
نظر شما